Een beeld zegt meer dan duizend woorden, zegt men wel. Maar wat als het beeld toch niet genoeg zegt, zoals bij de foto’s uit het Foto zoekt familie-project van het Tropenmuseum? Als niemand iets weet van degene die op de foto staat?
In Foto zoekt verhaal, het vervolg op Photofriday, kijken we verder dan het beeld alleen: welke associatie roept de foto op? Elke 30e dag van de maand laat Meike Grol haar gedachten de vrije loop, aan de hand van een van fotoʼs uit de verweesde fotoalbums bij het Tropenmuseum. De grote vraag blijft natuurlijk of er een kern van waarheid in haar verzinsels zit. Kent iemand de persoon op deze foto? En wat is er waar van onderstaande interpretatie?
Eenzaam
Wat denkt ze, terwijl ze naar buiten staart? Bestudeert ze de tuin? Geniet ze van het groen en de bloeiende bougainville? Of vraagt ze zich juist geërgerd af waarom in hemelsnaam de tuinman die plant daar links niet heeft gesnoeid? Bedenkt ze wat ze vandaag zal gaan doen en vraagt ze zich vervolgens somber af of het allemaal enige zin heeft? Deze tuin, haar leven? Want, hoewel ik vermoed dat de zon daar buiten vrolijk schijnt, heeft deze hele scène iets treurigs. De eenzaamheid lijkt zo van deze vrouw af te stralen dat je bijna vergeet dat ze niet alleen in de ruimte is, dat er een fotograaf achter de camera staat. Door het hoge plafond en de kale muur heeft de veranda iets kils, iets onpersoonlijks. Hoewel de vrouw een fors postuur heeft, maakt ze geen sterke, maar eerder een verloren indruk.
“Eenzaam.” Foto uit album 0815 uit het depot van het Tropenmuseum.
Deze vrouw, met haar mollige postuur en haar stuurse blik, doet me aan mijn oma denken. In 1946 reisde ze mijn opa achterna naar Nederlands-Indië. Mijn opa was opgegroeid op Java en ging direct na de Tweede Wereldoorlog terug, omdat hij een baan als werktuigbouwkundige kon krijgen. Hij reisde vooruit met een troepentransport. Mijn oma ging hem een jaar later achterna, met mijn moeder, toen anderhalf jaar oud. Ze kon er echter niet aarden. In 1948 keerden ze daarom voor altijd weer terug naar Nederland. Later wilde ze nooit echt praten over haar tijd in Indonesië. Het enige dat ze zei, was dat ze ziek werd van het klimaat.
Toch vermoed ik dat er meer aan de hand was. Mijn oma kreeg haar enige kind in de oorlogswinter in Den Haag. Haar moedermelk was blauw en doorzichtig door het voedseltekort en ze was maandenlang doodsbang de baby te verliezen. Mijn opa overleed bijna aan hongeroedeem. De bevrijding had geen week langer op zich moeten laten wachten. Nauwelijks van dit alles bekomen kwam mijn oma in een Indië aan, waar een heel andere, maar eveneens hevige strijd losbarstte. Er was de constante dreiging van geweld, van scherpschutters in de bermen, er was een avondklok. De oorlog ging daar voor haar gewoon verder.
Daarnaast was ze een bijgelovig mens. Ze geloofde in geesten, meende dat ze een medium was. Goena-goena jaagde haar de stuipen op het lijf. Vuurbollen voor het raam, kloppende krissen in de kast. Indië was een mooie, maar onbekende wereld waarin er veel was om bang voor te zijn. En met slechts één kind en vele bedienden om ervoor te zorgen, was er weinig omhanden, dus had ze genoeg tijd om te piekeren. Mijn oma was niet een van die optimistische mensen die van die vrijheid genoot en lekker feestjes ging vieren.
Misschien dat ik daarom denk dat de mevrouw op deze foto, ondanks al het moois om haar heen, weinig gelukkig is. Ze kijkt naar de tuin alsof ze het wel ziet, maar het haar niets doet. Alsof ze hier niet thuishoort. Alsof ze de kou van Nederland graag voor lief neemt, als ze maar terug mag naar haar familie, naar de voor haar bekende en veilige wereld.
Maar ja, ik weet het niet, misschien is dit haar huis helemaal niet! Is het een hotel en zit ze gewoon mopperend te wachten op de taxi die veel te laat is…
Wil jij het Tropenmuseum helpen de foto-albums terug te brengen naar de eigenaren of hun nabestaanden? Vanaf aanstaande dinsdag 2 april zijn alle albums online te bekijken op www.fotozoektfamilie.nl of te downloaden op je tablet. Hoe meer mensen de albums doorkijken en met tags becommentariëren, hoe beter. Deze foto komt uit het album 0815. Herken jij deze dame? Of het huis? Ga dan naar http://www.fotozoektfamilie.nl/albums/album-0815 en laat een reactie achter.
We moeten voorzichtig zijn met het interpreteren van dit soort beelden. Waarschijnlijk heeft – zoals meerdere andere in dit album – haar man deze foto genomen. Hij zal haar gezegd kunnen hebben “Stilzitten lief, gewoon naar buiten kijken.” Het was hun huis, dat mogen we aannemen. Hij was planter of had een functie bij een handelshuis. Ze hadden een hond, en paarden.
De interpretatie “er niet thuis horen” kan door toedoen van onze huidige blik op de koloniale tijd te snel worden getrokken. Misschien was ze er wel heel erg senang. Jammer alleen dat ze geen kinderen had en dat ze te ver van de stad woonden….
Klopt, dat we voorzichtig moeten zijn. Daarom geven we ook expliciet aan dat het onze eigen fantasie is, die we loslaten op deze foto’s. We hopen dat er iemand is die iets van deze foto herkent en ons kan vertellen wat het échte verhaal erachter is.
Eigen fantasie is mooi. Maar als je die op de geschiedenis loslaat, dan krijg je soms een heel erg verkeerd beeld van hoe het er in werkelijkheid is toegegaan. Ik geef er liever de voorkeur aan voorzichtig te zijn, en weinig te fantaseren. Als we iets niet weten, gewoon toegeven. Verder nix.
Soms ja. Als je niet zou aangeven dat je fantaseert ben ik met je eens dat je te ver gaat. Dat zie ik overigens erg vaak op internet. Meike geeft aan dat het vrije associaties zijn bij foto’s. Het is vervolgens aan de lezer om te bepalen wat die daar mee wil doen, met haar associaties.
Eenzaam ? Aan het mijmeren ?
Stiekem genomen foto?
Het zou kunnen.
In de meeste gevallen waren de foto’s uit die tijd vaak gekunsteld(poseren) .
Het is bekend (uit literatuur, romannetjes etc) dat veel Nederlandse mevrouwen eenzaam waren.
Ze wonen vaak vaak geisoleerd , in een bepaalde wijk , bepaalde stad of plantages (buiten de stad) .
Vaak als gevolg van de functie van haar man.
Men moet ook denken hoe de Nederlands-Indische samenleving vroeger geregeld was .
Als ze daar woonde kon ze veel luxe zaken zoals telefoon en taxi veroorloven , vraag me af of een taxi toen beschikbaar was .Was het in Batavia, Surabaya of andere grote steden van Java en Sumatra ?
Ondanks haar mogelijkheden/rijkdom etc zelfs mss het bezit van een auto met chauffeur kan ik best voorstellen dat ze eenzaam kon voelen in een zo’n grote koloniale huis.