Vastenmaand in Yogyakarta

Het is rond 4:45 ‘s ochtends als ik weer eens wakker schrik door een oorverdovend ‘Allahu akbar. Ash-hadu an-la ilaha illa llah’ ( ‘Allah is de grootse. Ik getuig dat er geen God is dan Allah’). Het lijkt alsof het geluid uit de speaker van de moskee precies in mijn richting gestuurd wordt. De Azan, die oproept tot gebed, houdt meestal na een paar minuten wel weer op, zodat ik verder kan slapen. Maar deze maand is anders. Het is Ramadan en tijdens deze maand volgt er op de Azan meestal nog een preek van de Imam. Inmiddels heb ik geleerd ook hier doorheen te slapen.

Ik ben in Yogyakarta. Ook deze stad staat deze maand in het teken van Puasa, zoals de Ramadan hier heet. Deze maand mogen moslims tussen zonsopgang en zonsondergang niet eten, drinken of consumeren in de breedste zin van het woord. Tijdens deze maand volg ik voor een fotodocumentaire mensen uit verschillende groepen en probeer door hun ogen te laten zien wat Puasa voor hen betekent. Is voor alle mensen Puasa een maand van bezinning? Of zien bijvoorbeeld Christenen in Yogyakarta dat toch anders?

Yogyakarta

De Sholat (het gebed) kan zowel thuis als in de moskee plaatsvinden. Foto: Eric Kampherbeek

Punten scoren
In Indonesië verblijf ik meestal in het huis van mijn oom, waar hij samen met mijn tante woont. Een klein huisje midden in één van de kampongs in Yogyakarta. Vlak bij het huisje staat de Masjid Gede (Grote Moskee). Vijf keer per dag gaan mijn oom en tante daar naartoe om te bidden. Mijn oom heeft wel eens uitgelegd dat het bidden in de moskee de meeste punten oplevert, namelijk 27. In huis bidden daarentegen levert maar één punt op. Hoe meer er dus in de moskee gebeden wordt hoe meer punten er aan het einde van het leven gespaard zijn en hoe beter het hiernamaals er uit komt te zien. Tijdens Puasa is het helemaal verdienstelijk om in de moskee te bidden, vertelt mijn oom. De 27 punten die je normaal krijgt worden in de vastenmaand met 700 vermenigvuldigd!

‘In huis bidden levert maar één punt op.’

Zoveel mogelijk slapen
Vandaag stonden mijn oom en tante om 3:00 ‘s ochtends op om te eten. Het is de eerste dag van Puasa en vanaf 5:00 mag er niet meer geconsumeerd worden. Als ik zelf om 7:00 wakker wordt, slaapt mijn oom alweer. Zoveel mogelijk slapen zodat het ‘niet eten’ niet zo lang lijkt te duren, is zijn motto. Als er gebeden moet worden, staat hij weer op.

Mijn oom en tante op weg naar de moskee tijdens de eerste dag van Puasa. Een kleine 30 seconden lopen. Foto: Eric Kampherbeek

Wolk voor de maan
Veel mensen in Yogyakarta zijn afgelopen 9 juli begonnen met vasten. Net als mijn oom, is een grote groep volger van Muhammadiyah: één van de grote Islamitische stromingen in Indonesië. Een andere grote is Nahdlatul Ulama (NU). Die laatste groep bepaalt het begin van Puasa door te kijken naar de stand van de maan, in tegenstelling tot Muhammadiyah, die het begin van Puasa berekent. Wanneer de maan in een rechte lijn met de aarde en de zon staat, begint de maand Puasa. 8 Juli jl. werd op TV bekend gemaakt dat het begin van Puasa op 10 juli valt voor volgers van NU, een dag later dus dan Muhammadiyah. De presentatrice van het televisieprogramma voegde eraan toe vooral niet cynisch te doen over de meetmethode van de NU. Er wordt namelijk nogal eens lacherig gedaan over die meetmethode, omdat er soms een wolk voor de maan hangt ten tijde van het kijken.

‘Soms hangt er een wolk voor de maan tijdens het bepalen van de stand van de maan.’

“Puasa hoort er nu eenmaal bij”
Voor mijn oom is het de normaalste zaak van de wereld om te vasten tijdens Puasa. Sinds hij op de lagere school zit vast hij al tijdens deze maand. Wat het doel van de vastenmaand precies is, weet hij nu nog niet. Het is ook niet de bedoeling dat ter discussie te stellen, vertelt hij. Uiteindelijk zal het doel van het vasten wel duidelijk worden. Het vasten is één van de vijf pijlers van de Islam en dat is genoeg reden om deze maand de beproeving van het vasten aan te gaan.

Selamat berbuka puasa
Als de eerste dag van Puasa er bijna opzit komt de Muhammadiyah gemeenschap samen in de moskee om het vasten te breken. Iedereen krijgt een pakketje met eten van de moskee. Geduldig zitten zo’n 600 mensen te wachten totdat ze hun pakketje open mogen maken waarna het vasten voor deze dag echt voorbij is. ‘Selamat berbuka puasa’ – ‘Veel plezier met het breken van het vasten’, klinkt het door de speakers.

Na het breken van het vasten zijn de pakketjes eten binnen een paar minuten leeg. Foto: Eric Kampherbeek

Elke dag een hoofdstuk
Na het laatste gebed van de dag blijven een aantal mensen in de moskee om gezamenlijk te lezen uit de Koran. Ik schrijf nu Koran, maar eigenlijk moet ik Al-Quran schrijven. Ik wil me daar nogal eens in vergissen. Mensen wijzen me er dan vriendelijk, maar hoofdschuddend, op dat de koran de krant is en Al-Quran het heilige boek. Maar goed, dat terzijde. Elke dag lezen ze dus na het laatste gebed een hoofdstuk uit de Al-Quran. Na 30 dagen is het heilige boek uit en de vastenmaand voorbij. Later die avond legt mijn oom uit de de mensen in de moskee eigenlijk niet weten wat ze lezen en alleen weten hoe ze de Arabische teksten uit moeten spreken. Als het voorlezen voorbij is, wordt er dan ook een uitleg in het Indonesisch gegeven, zodat iedereen de betekenis van de tekst meekrijgt.

‘Eigenlijk moet ik “Al-Quran” schrijven. Koran is de krant.’

Eenmaal thuis wordt er voor een tweede maal gegeten waarna mijn oom weer gaat slapen rond een uur of 23:00. Om 3:00 ‘s ochtends gaat de wekker namelijk weer.

Vrouwen lezen, gescheiden van de mannen, het eerste hoofdstuk uit de Al-Quran. Foto: Eric Kampherbeek

Documentair fotojournalist Eric Kampherbeek blogt deze maand over het vasten in Yogyakarta, de stad van zijn teruggevonden familie.