Bankaplein

Naast de talen die ik op straat om me heen hoor, onderstreept ook het on-Nederlands aandoende Bankaplein de 19e-eeuwse ambitie om de rijkeren der aarde aan te trekken. Aan dit weids opgezette plein liggen een paar immense herenhuizen, villa’s kan ik beter zeggen, die met hun witte ornamenten de mondaine uitstraling hebben die ik alleen van New York, Parijs, Londen en Barcelona ken. In een van de panden huist het mediabedrijf van presentator Rocky Tuhuteru. Dit plein staat in schril contrast met de tevens in de Archipelbuurt gelegen Curacaostraat; eerder een steegje dan een straat. Op zich is dat niet vreemd: brede straten waren bedoeld voor officieren en bewoners van Nederlands-Indië, zowel de verlofgangers als de totoks die terugkeerden na miljoenen te hebben vergaard, kleinere straten voor bedienend personeel en soldaten. Wel vraag ik me af waarom Curacao als straatnaam voor deze steeg gekozen is.

Soendastraat

De pracht van de Archipelbuurt overweldigt en overdondert me bijna: de immense omvang van de opbrengsten uit Indië wordt opeens heel concreet, als ik al die weelderige huizen zie. Rond de 19e eeuw ontstonden in Den Haag verschillende buurten die met elkaar concurreerden om de komst van rijke Indië-gangers; Archipel, Duinoord, Statenkwartier en het Belgisch park, allevier op zandgrond gelegen, ‘wonnen’ deze strijd van het op veen gelegen Oranjeplein en Bezuidenhout. Op zand wonen was namelijk beter voor de gezondheid; in zulke huizen hadden bewoners minder last van ziektes als gevolg van optrekkend vocht uit de bodem.  Deze scheiding, gemarkeerd door de Laan van Meerdervoort, zie je overigens nog steeds terug in Den Haag. De huizen tussen het strand en deze zes kilometer lange laan zijn – over het algemeen – duurder en verkeren in betere staat dan de huizen aan de ‘veenzijde’, waar in andere tijden vooral arbeiders en middenstanders wonen.

Surinamestraat

De fraaie huizen in Archipel hebben hun waarde behouden. Een huis gaat daar al snel voor een half miljoen euro en er zijn meerdere panden die nog net geen twee miljoen kosten. Het huis waar Louis Couperus gewoond heeft, aan de Surinamestraat 20, staat zelfs te koop voor een kleine drie miljoen euro. Dat zal niet alleen door zijn beroemde inwoner komen, maar ook door de prachtige straat, door sommigen tot mooiste straat van Den Haag benoemd. Opvallend vind ik dat aan het pand zelf niet te zien is dat Couperus er ooit gewoond heeft. Geen plakkaat, geen opschrift, niets. Aan het begin van die straat, komend vanaf de Javastraat, zie ik daar wel een herinnering aan, in de vorm van een borstbeeld van de schrijver van onder meer Eline Vere en De stille kracht.

Toko Banka

Bewijzen voor een levende Indische buurt zouden toko’s en andere eetgelegenheden kunnen zijn. Als ik Toko Frederik niet meetel, in de aangrenzende buurt Willemspark, is er nog maar weinig over van de Ind(ones)ische eetcultuur. Ik kom wel langs Toko Banka, maar die ziet eruit alsof hij zijn beste tijd gehad heeft. Vlak vóór de Javastraat, op het puntje van de Laan van Meerdervoort, vind ik het oudste ‘Rijsttafelrestaurant’ van Den Haag, Tampat Senang. Een korte check op Iens leert me dat ook dit restaurant zijn gloriedagen achter zich heeft liggen. Het enige nog succesvolle Indonesische restaurant in de Archipelbuurt ligt aan de Javastraat.  Dat is restaurant The Raffles, vernoemd naar de Britse Sir Stamford Raffles, die rond 1800 bijgedragen heeft aan de machtsoverdracht in Nederlands-Indië aan de Britten.

Voormalige kazerne aan de Atjehstraat

Vooral de grootsheid en macht van Nederland als koloniale mogendheid zie ik om me heen, aan het Bankaplein, maar minstens zo duidelijk in de Atjehstraat. Ik sta versteld als ik uitgerekend daar zo ongeveer aan fiets tegen een voormalig kazernegebouw. Het pand heeft ornamenten die verwijzen naar 1893, het jaar waarin Atjeh formeel gepacificeerd was, al is het nog jaren ‘onrustig’ geweest daar. Ik verwonder me er bovendien over dat deze straat, vernoemd naar een relatief klein gebied, zo’n prominente functie had in de buurt. Alhoewel, eigenlijk is dat niet mijn échte verwondering. Ik verbaas me er vooral over dat Nederland in die tijd zo pronkte met de overwinning van – voor zover ik weet – dat laatste stukje onafhankelijk Sumatra.

Javastraat met links het voormalige Indisch Huis

Sumatrastraat

Minstens zo opvallend vind ik de keuze van straatnamen, en niet alleen van de eerder genoemde Curacaostraat. De Javastraat is te beschouwen als een van de hoofdwegen en telt vele fraaie villa’s, zoals het pand van het voormalige Indisch Huis (nr. 2b) en de Oude Raadzaal (nr. 26), die nog altijd in gebruik is voor onder meer koninklijke bruiloften. Vergeleken met de Javastraat ziet de Sumatrastraat, als eiland groter dan Java, eruit als een straat aan de andere kant van de Laan van Meerdervoort, met een Renault-garage en sociale woningbouwpanden. Zag Nederland Sumatra als een ondergeschikt gebiedsdeel voor het belangrijkste eiland van de kolonie, Java?

Ornament op de kazerne in de Atjehstraat

Dat de Archipelbuurt nog steeds Indisch is, kan ik niet zomaar beamen. Waarschijnlijk ook omdat het Indisch van toen niet meer het Indisch van nu is. Wat ik wel zie, zijn de sporen die de Nederlandse opvattingen over deze kolonie hebben achtergelaten: nog altijd leven welgestelde, internationaal georiënteerde bewoners  in prachtige huizen en in straten die de visie van Nederland als wereldmacht van toen weerspiegelen. In die visie lijken macht, rijkdom en aanzien onlosmakelijk aan elkaar verbonden te zijn geweest, en heeft elk gebiedsdeel de plek gekregen die het volgens dat wereldbeeld verdiende.

Althans, zo is het in elk geval in Den Haag. In de volgende aflevering van Indische buurten gaat Ed de Indische buurt in Amsterdam verkennen. Wat zal hij aantreffen? En: kunnen we daar conclusies aan verbinden over het verschil in betekenis van Indië voor deze twee steden?