Op reis door Indonesië schrijf ik verhalen op plekken die iets te maken hebben met de Nederlandse en/of Nederlands-Indische geschiedenis in Indonesië. Het eerste verhaal schrijf ik in Banda Aceh, op het Nederlandse kerkhof Peucut.
Banda Aceh, oktober 2008
door Ed Caffin
Sinds ik vier jaar geleden naar Atjeh ging voor een project van de Stichting Wederopbouw Atjeh, kom ik elk jaar voor een korte of langere periode terug. De naam Atjeh roept vooral twee associaties op: de geschiedenis van oorlog en strijd met Nederland en de tsunami van 2004. Een plek waar die twee gebeurtenissen het dichtst bij elkaar komen is het oude nederlandse kerkhof Peucut dichtbij het centrum van de hoofdstad Banda Aceh. Vlak naast dit kerkhof is vanaf 2007 een enorm, modern gebouw in aanbouw; het tsunami-museum. Hoewel ik al tijdens mijn eerste bezoek aan Atjeh, net na de tsunami, voor het eerst hoorde over het nederlandse kerkhof, ga ik er nu voor het eerst uitgebreid een kijkje nemen.
Als ik aankom is er niemand. Ik loop de ingangspoort met marmeren platen binnen, waarin de namen staan gegraveerd van soldaten die omkwamen tijdens de Atjeh oorlogen, gesorteerd op jaartal. Het zijn er veel. Mijn blik glijdt langs de muur. Naast Nederlandse herken ik ook veel Molukse en Javaanse achternamen. Ik weet dat het KNIL naast Hollanders en Indo’s vooral veel “inlandse” soldaten had en waarschijnlijk zijn veel van de namen afkomstig van andere eilanden in de Indonesische archipel. In totaal liggen hier meer dan tweeduizend KNIL-soldaten begraven, een derde van alle gesneuvelden in Atjeh. Naast soldaten liggen er vrouwen en kinderen begraven op Peucut, en naar het schijnt een Atjehse prins, aan wie de plek zijn naam dankt.
Na een poosje komt een jongeman aanlopen. Hij heet Eddie Darussalam en is 30. Al een aantal jaar werkt hij hier als bewaker. Hij heeft het er naar zijn zin. “Ik kan veel met toeristen praten en wat leren over hun land”, zegt hij. Van Nederland weet hij nog niet veel meer dan dat er veel molens zijn en het land vlak is. Hij zou het graag zelf eens zien. Over de geschiedenis van Nederland in Atjeh weet hij meer. “Daar wordt op school veel over verteld. Wat Nederland gedaan heeft hier is heel slecht. Maar het is lang geleden. Toch moeten we deze geschiedenis onthouden. Het is daarom belangrijk dat het Kerkhof in stand gehouden wordt”.
Eddie poserend bij het grafmonument van KNIL-Generaal Kohler
De Nederlandse geschiedenis is op vele plekken en vele manieren in Atjeh hoor- voel- en tastbaar, maar misschien toch het meest op dit oude Kerkhof. Eddie neemt me mee naar zijn favoriete grafmonument. Het is die van KNIL-Generaal Kohler, die tijdens de eerste Atjehoorlog sneuvelde bij de Grote Moskee Mesjid Raya Baitturahman, in het centrum van Banda Aceh. Ook op die plek is een stenen gedenkplaat met inscriptie. In 1978 werd Kohler herbegraven op Kerkhof Peucut. Eddie poseert bij het graf en vertelt dat de dood van Kohler een bekend verhaal is in de Atjehse overlevering en zelfs zijn sporen heeft achtergelaten in de Atjehse taal. “Koh-ulee” betekent iemand de keel afsnijden met een rencong (Atjehse dolk). In het boek van de stichting Peucut lees ik echter dat Kohler door een kogel om het leven kwam.
Het oude kerkhof, met op de achtergrond het tsunami museum in aanbouw
We lopen terug vanaf het grafmonument naar de ingang en kijken naar het tsunami-museum in aanbouw. De enorme buitenmuur doemt het tientallen meters boven de omheining van het Kerkhof uit. “Tijdens de tsunami was ik zelf in Keutapang, een paar kilometer verderop”, vertelt Eddie. “Ik voelde de aardbeving, maar dacht er niets van. Toen ik een minuut of twintig later de stad in liep kwamen schreeuwende mensen mijn kant oprennen. Ze riepen dat de zee eraan kwam. Ik geloofde het niet, maar toen ik dichter het centrum in kwam zag ik het water. Er dreven lijken, heel veel lijken. Pas een dag of twee later kon je bij het Kerkhof komen. Daar lagen ook honderden lijken, en veel van de oude graven waren enorm beschadigd”.
“We proberen de afgelopen jaren de graven te herstellen. We krijgen daarbij hulp van de Nederlandse stichting Peutjut”. De stichting doneert geld voor het herstel en behoud van het Kerkhof. Hij laat me een boek zien wat de stichting heeft laten maken. Het is een bezoekersgids waar in het Engels, Nederlands en Indonesisch de geschiedenis van het Kerkhof en de 70 jaar Nederlandse aanwezigheid in Atjeh staat beschreven. Het is er een van veel bloedvergieten. Naast de paar duizend doden aan Nederlandse kant, vielen er vele tienduizenden Atjehse doden.
“Ik hoop dat de Nederlandse stichting meer geld stuurt, zodat we het hier nog verder kunnen herstellen en lang mooi kunnen houden” mompelt Eddie. “Ik zal mijn kinderen later vertellen over de Nederlandse geschiedenis in Atjeh, maar ik wil het hen ook kunnen laten zien”. In het behoud van dit monument is volgens hem de lokale overheid echter niet erg geïnteresseerd. Laat staan de Indonesische overheid. Die financiert uiteraard wel de aanbouw van het tsunami-museum. Het museum zal straks het verhaal vertellen van 26 December 2004, “de dag dat de zee beefde” en Atjeh werd getroffen door de grootste ramp in de Indonesische geschiedenis. De kosten voor de aanbouw lopen in de miljoenen euro’s. En dat is niet geheel zonder controverse. Sommigen vinden dat het geld beter aan de slachtoffers had kunnen worden besteed, anderen vinden de komst van een museum te vroeg. Bovendien zijn een aantal historische gebouwen die op deze plek stonden gesloopt.
Net als de meeste andere mensen in Atjeh heeft Eddie veel familie en vrienden verloren door de ramp. Hij wil er niet veel over kwijt. Zijn verhaal, en van al die duizenden anderen mensen die de ramp overleefden, is moeilijk in woorden te vatten. Al kom ik hier al voor het vierde jaar, nog steeds is dat leed overal voelbaar. “De komst van buitenlandse organisaties na de tsunami heeft echter veel goeds gebracht”, zegt Eddie. Er kwam geld voor de wederopbouw, er kwamen banen, er was aandacht voor het conflict in Atjeh en de rebellen en het Indonesische leger tekenden een (voorlopig vredesakkoord). Ook werd de relatie met landen als Nederland versterkt.
“Maar onze dierbaren missen we nog elke dag”, besluit hij. Ik teken het gastenboek en neem afscheid. Zachtjes rij ik weg op mijn brommer, terwijl de werkzaamheden aan het museum gestaag doorgaan.
Atjeh, onze eigen dirty war. Naar schatting zo’n 100000 dwangarbeiders vonden er de dood, genocide o.l.v. de latere luitenant-generaal van Daalen (een Indo!), een agressie oorlog tegen een soevereine staat. Bij elkaar genoeg om het een en ander uit te leggen aan een tribunaal. Maar ja, toen heette het ‘Pacificatie’, tegenwoordig zou het misdaden tegen de menselijkheid zij. En was Nederland niet blank geweest dan had het ook een veroordeling voor het voeren van een “agressie oorlog” aan z’n broek gekregen, zoals Japan. Maar ja, het was de ‘white man’s burden’ en dan mag het…
Harry ..Zeg je nou dat het veroordelen van Japans fascisme eigenlijk racisme is van blanken ?
Hallo Edward,
Leuk om e.e.a. te lezen via deze site! heb nog veel voldoening en plezier tijdens deze reis. En veilig weer terug ja!
groeten van Dick en Rachel
Blauwvogeltje, grosso modo, ja.
Harry… het wordt tijd dat je na 40 jaar die zwart-wit-stelling verlaat.
Ook veel niet-blanken veroordelen het Japans fascisme ..Koreanen, Philippijnen, 1 miljard Chinezen ..
En het is eigenlijk een tikje beledigend om mensen die oprecht geen racist willen zijn in het hokje racist te zetten..
Blauwvogeltje,40 jaar kan ik niet plaatsen. Het fascisme is een klein en ondergeschikt aspect van de Japanse koloniale oorlogen. Voor een eerlijke en objectieve beoordeling van die geschiedenis en de Japanse rol daarin moet je terug gaan naar de 70-er jaren van de 19e eeuw toen Japan onder geweldsdreiging werd opengebroken door de Amerikanen en vervolgens bijna gekoloniseerd werd door de toenmalige blanke grootmachten. Om haar zelfstandigheid te behouden moest ze “verwesteren” en dat betekende in die tijd een sterk leger en uiteindelijk kolonies. Het was een tijd dat oorlog gezien werd als diplomatie met andere middelen. Het is een feit dat Japan is veroordeeld voor een “agressie oorlog” dat als strafbaar feit niet bestond in de tijd dat Japan oorlog voerde maar werd speciaal op haar van toepassing verklaard na de oorlog. Het is o.a. om die reden dat de Indiase rechter Pal en de Nederlandse rechter Röling Japan vrijsprak tijdens het ITMFE. Want, zo zei Pal, als Japan daar voor terecht moest staan dan moesten alle koloniale grootmachten terechtstaan en niet voor rechter spelen. Japan is veroordeeld omdat zij het beeld van de blanke superioriteit vernietigd heeft en hen vernederd heeft in de ogen van de toenmalige onderworpen volken. Je kan je afvragen waarom zgn. Japanse oorlogsmisdadigers, zoals de generaals Yamashita en Honma, ter dood zijn veroordeeld op een manier waarvan de toenmalig pers al aangaf dat het alle regels van de Anglo-Saksische rechtspraak met de voeten trad.
Correctie, het moet natuurlijk de 50-er jaren van de 19e eeuw zijn. Het was in 1854 dat Japan open gebroken werd.
Harry, die 40 jaar ging over jouw vastgeroest zitten in je anti-jappenhaatbunker
Maar misschien had ik moeten zeggen 35 jaar..ongeveer in die tijd dat de Japanse keizer Hirohito hier op bezoek zou komen.. Misschien moet ik dat als beginpunt nemen voor je…
Duitsland is ook veroordeeld en vast zullen mensen gestraft zijn die eigenlijk minder schuldig zijn.. noem dat overwinnaarsrecht..prima… dat wordt ook algemeen erkend…maar de racismekaart spelen is een simplificatie.
Het is dat China niet in staat was de oorlog te winnen, maar als China eerder dan Amerika in Tokio stond.. dan zag je net zo overwinnaarsrecht… en de geschiedenisboeken zouden glorievol zijn over deez vaderlandse overwinning op de Japanse horden… Racisme? Kom nou..
Anti-jappenhaat, anti-kolonialisme ..anti-racisme? Ja! Prima!
Maar niet zo..
Verbazingwekkend hoe snel je een oordeel kan vellen over mensen die je niet kent. Het zegt alles over jouw manier van denken. Maar goed, dat is voer voor psychologen, zeg maar. De processen tegen de nazi’s waren geheel anders en volgens de regels van het westers recht. In de processen tegen Japanners werden de meest fundamentele regels van het recht getreden om mensen veroordeeld te krijgen. In Indonesië werden oud-SS-ers ingezet tegen de Indonesische nationalisten, terwijl een sergeant van de kempeitai die met gevaar voor eigen leven de aanval leidde op de Bulu gevangenis in Semarang om Nederlanders te bevrijden die op het punt stonden vermoord te worden, alsnog de doodstraf kreeg. Er zijn meer Japanners geëxecuteerd in Indonesië na de oorlog dan er Duitsers gevangen hebben gezeten hier. Geen racisme? Amerikaanse soldaten die de hoofden van gedode Japanners kookten en de schedels opstuurden naar het thuisfront. Dat soort dingen gebeurde ook in de genocide van de Amerikaanse Indianen en in de Vietnam oorlog en niet met Duitse soldaten. Hoezo geen racisme?
Ik heb duizenden woorden van je gelezen op indoweb een paar jaar terug.
Ik heb je opvattingen gezien en belicht van diverse invalshoeken… bovendien zijn we ongeveer van dezelfde leeftijd en afkomst…
Dus.. mijn oordeel is zeker niet ‘snel’ ..
Als wreedheden het bewijs zijn van racisme dan waren die Jappen ook grote racisten.
Wreedheid is geen bewijs van racisme, wel een onderdeel. En het is waar dat Japanners xenofobisch zijn en zich zeer onaangenaam kunnen gedragen tegen met name niet blanken. Niets menselijks is hun vreemd, al hoewel ze er zelf anders over denken. Maar dat is alles heeft geen verband met mijn stelling dat de veroordeling van Japan racistisch kenmerken heeft. Het is simpelweg dit: de grootmachten in de 19e tot en met de helft van de 20ste eeuw hebben soevereine staten aangevallen, genocide gepleegd, er zijn alle mogelijke wreedheden en misdaden tegen de menselijkheid gepleegd om invloed en land te veroveren en alleen Japan wordt daarvoor tot op de dag van vandaag veroordeeld. Waarom? Mijn stelling is omdat ze het gewaagd heeft om de blanke hegemonie te doorbreken en de positie in te nemen die men als een godsbestemming voor de blanke mens heeft beschouwd. Het zal je wellicht verbazen, maar veel Aziaten zullen het met die stelling eens zijn hoe zeer ze Japan ook mogen haten.
Je mag dan duizenden woorden van me hebben gelezen, het is alleen jammer dat je er zo weinig van hebt opgestoken. En al lees je nog eens duizenden woorden van me dan kan je me nog niet kennen. Een oordeel vellen over iemand op wat hij post over een van zijn interesses is snel en onjuist. Je doet er beter aan je om de persoon van de mening of inzicht te scheiden. Dat is een grondregel van een discussie of debat.