Dit jaar was zijn film Stand van de Sterren de openingsfilm van IDFA. In dit laatste deel van het drieluik over de familie Sjamsjuddin brengt Leonard Retel Helmrich de kijker opnieuw in vervoering. De kracht van zijn films ligt onder meer in de door hem ontwikkelde single shot cinema techniek en zijn steady wings, waar hij vloeiende bewegingen en shots mee kan maken. In een IDFA Masterclass vertelt Retel Helmrich over zijn techniek, en waarom deze zo belangrijk voor hem is. En wat heeft hem naar Indonesië gebracht, en zorgde ervoor dat hij gedurende 12  jaar dezelfde familie volgde?

Bron: IDFA

Emotie, beweging, single shot, en ‘steady wings’, zijn de kernbegrippen van de masterclass van Leonard Retel Helmrich. Voor het eerst maak ik kennis met “de meester”: rustig, maar toch bevlogen vertelt hij over de techniek die hij onder andere in Stand van de Zon, Stand van de Maan en Stand van de Sterren toepast. Al snel leer ik dat de single shot-techniek het mogelijk maakt een scène of actie in één shot te vangen. Hierdoor wordt montage in dat shot overbodig. Door middel van bewegingen om het centrale object heen, worden verschillende standpunten ingenomen en kan op de situatie worden ingespeeld.

Door deze manier van filmen is Retel Helmrich ‘on top of the emotion’. Dat wil hij overbrengen op zijn publiek: “Ik begeef me als het ware in de aura van mensen. Ik vind dat wel zo eerlijk”, zegt hij. Voor hem is dat dé manier van filmen, en intuïtie is daarbij van groot belang. Om soepele bewegingen mogelijk te maken, gebruikt Retel Helmrich zijn zogenaamde steady wings: vleugels die aan de camera zitten die onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen. Naast de steady wings zegt hij zijn Tai Chi ervaring goed toe te kunnen passen om balans en focus te houden tijdens het filmen. De manier waarop hij de camera hanteert, vind ik, lijkt misschien nog wel het meest op een geïmproviseerde dans.

Leonard Retel Helmrich met zijn steady wing camera Foto: Flickr

Leonard Retel Helmrich inspireert met zijn filmtechniek. Niet alleen door de intuïtieve manier van filmen, maar ook door het effect wat hij daarmee bereikt. Door het kijken naar zijn films krijg je het gevoel dat je de familie Sjamsjuddin, en daardoor een deel van de Indonesische samenleving, echt leert kennen. De in 1959 in Nederland geboren Retel Helmrich had tot begin jaren negentig zelf overigens nooit interesse in Indonesië. In tegenstelling tot zijn zus Hetty Naaijkens-Retel Helmrich, die op Java werd geboren. Volgens haar zette Leonard zich altijd af tegen het Indisch-zijn. “Geef me één goede reden om te gaan”, zei hij, nadat hun moeder was overleden. Haar antwoord: “Dat land is de helft van wie je bent”, trok hem over de streep en hij vertrok naar Indonesië. Hij werd gegrepen door het land en ontdekte hoe gemakkelijk hij aansluiting vond bij de mensen.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=L0u7noFBK6M]

Het leven van de familie Sjamsjuddin, waar hij twaalf jaren lang zo goed als onderdeel van was, weerspiegelt de kernproblemen van het hedendaagse Indonesië: corruptie, religieconflicten, gokverslaving, en de kloof tussen generaties en klassen. Maar ook de twijfel, ruzie en onmacht komen duidelijk naar voren. Hoewel je je bij het zien van het laatste deel afvraagt hoe het toch verder met ze zal gaan, voel je dat de problemen de familieband heel hecht heeft gemaakt.

De kracht van familie herkent Retel Hemrich ook in zijn eigen leven, want niet alleen voor, maar ook achter de camera was het bij het maken van de films een “familiegebeuren”. Zijn zus Hetty produceerde alle drie de films en zijn neef Jasper Naaijkens deed de montage van Stand van de Sterren. Het werken met familie heeft zo z’n voordelen vindt hij: “In een familie heb je weinig woorden nodig om bepaalde beslissingen te nemen. Dat is fijn.”

En de prachtige films die ze maakten, laten zien dat die beslissingen juist zijn.

Op vrijdag 26 november om 20:00 uur is Stand van de sterren nog te zien op IDFA.