Een lucratieve maand
“Tambah lagi! Tambah lagi!” Regelmatig word ik met dit zinnetje op vriendelijke, doch indringende toon gemaand nog meer eten op te scheppen. Meestal zit ik al vol van het eten van vijf minuten geleden, maar dat mag niet baten. Eten aanbieden is een manier om aan te geven dat je blij bent dat iemand er is. Althans, dat denk ik. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat ze hun gasten zo snel mogelijk met buikkrampen weer naar huis willen hebben.
In dat opzicht is de vastenmaand Puasa een hele verandering binnen de Indonesische cultuur. Als ik nu mensen bezoek, krijg ik meestal geen eten of drinken aangeboden. Niet dat mensen verwachten dat ik ook mee doe met vasten, maar een beetje solidariteit met diegenen die vasten wordt er wel gevraagd.
Verkoop kelapa muda
Bij niet-moslims heerst er een heel andere sfeer. In tegenstelling tot mijn oom en tante, bij wie ik verblijf, is een andere tak van mijn familie protestant. Zij doen niet mee met de vastenmaand. In huis verandert er daar niet veel tijdens deze periode. Wel is voor hen Puasa een lucratieve maand. Elke namiddag verkopen ze verse kelapa muda langs de kant van de weg. Moslims kopen bij hen het verse kokossap om het vasten mee te breken.
Vasten met Pasen
Op de christelijke universiteit ontmoet ik Pak Daniël. Hij is dominee van een protestantse kerk in Yogyakarta. Afgelopen zondag zag ik hem preken. Als een ware cabaretier schudde de dominee de ene grap na de andere uit zijn mouw. Uiteindelijk natuurlijk met een serieuze, aan de bijbel gerelateerde, boodschap. Maar, ondanks dat, best vermakelijk om naar te luisteren.
Pak Daniël vertelt dat zo’n 25% van de bevolking in Yogyakarta christelijk is. Sommige christenen vasten ook. Niet nu, tijdens Puasa, maar rond de periode van Pasen. Anders dan voor moslims, is het vasten voor christenen niet verplicht. Velen kiezen ervoor om niet mee te doen. Een ander verschil is dat het straatbeeld niet verandert als christenen vasten. De rituelen rond Pasen vinden in de kerk plaats, niet erbuiten.
Een bouwvergunning voor een kerk wordt nauwelijks verstrekt.
Als ik weer naar buiten loop zie ik een groot bord voor de christelijke universiteit hangen: “Selamat menunaikan ibadah puasa.” Vrij vertaald staat er: “Fijne vervulling van de maand puasa.” Zouden de islamitische universiteiten ook zo’n spandoek ophangen als christenen aan het vasten zijn?
Spanningen
Zo op het eerste gezicht lijken er geen noemenswaardige spanningen te zijn tussen verschillende geloven. Maar dat schijn kan bedriegen, blijkt als ik een lid van de kerk spreek. Hij doet zijn beklag over de vele moskeeën in Yogyakarta. “Iedereen kan een moskee bouwen hier,” vertelt hij. “Maar een vergunning voor het bouwen van een kerk krijgen is onbegonnen werk. Die wordt zelden tot nooit afgegeven.”
Hier in Yogyakarta is het nog niet tot grote confrontaties gekomen tussen verschillende geloven. De Yogyakartaanse overheid heeft ook verboden zogenaamde ‘sweepings’ te houden. Een groep van hardliners wil tijdens Puasa nog wel eens orde op zaken stellen, door winkels en cafés waar sterke drank verkocht wordt, in brand te steken. In cafés is dan ook geen druppel alcohol te krijgen (en geloof me, ik heb gezocht). Voor alcohol zul je je toevlucht moeten zoeken tot toeristencafés.
‘Sweepings’ zijn verboden in Yogyakarta.
Kejawen en de Islam
Eerder schreef ik over de verschillende geloofsopties die een Indonesiër heeft. Dat mensen uit een lijst moeten kiezen, geeft al aan dat niet elke religie geaccepteerd wordt. Als ik mijn oom en tante vertel dat ik ga fotograferen bij het ritueel kungkum, kijken ze me verschrikt aan. Kungkum is een ritueel waarbij mensen midden in de nacht mediteren in een rivier. Naakt. Om tot zichzelf of tot een hogere macht te komen. Het ritueel kungkum maakt onderdeel uit van kejawen – Javaanse spiritualiteit. Er zijn moslims die hier aan meedoen, maar door de traditionele islam wordt het verboden. Er wordt zelfs een beetje neergekeken op kejawen, omdat het geen echte religie zou zijn.
Mijn oom en tante zijn bang dat ik een link tussen hun Muhammadiyah-islam en kungkum ga leggen. Zij willen niet geassocieerd worden met mensen die een eigen islam gemaakt hebben. Ik probeer hen gerust te stellen door uit te leggen dat ik heus de link met de Muhammadiah-gemeenschap niet zal leggen. “Kungkum is niet toegestaan voor moslims,” vertelt mijn oom. “Het ritueel is dat mensen in de rivier mediteren. Sommigen bidden er zelfs bij. Maar bidden doe je tijdens de sholat en niet ‘s nachts in een rivier.” Nog enigszins beduusd vertrekken ze naar de moskee voor de sholat (het gebed).
Altijd eten in huis
Moslim of niet-moslim, je kunt deze maand niet om Puasa heen. Ondanks een paar hardliners in de stad, levert het vasten door moslims niet of nauwelijks problemen op voor mensen die niet vasten. Zo is er hier in huis altijd eten. Mijn tante, die zelf een fervent vastster is, roept me als het middageten klaar staat. Zelf eet ze pas na het openbreken van het vasten.
Heel interessant artikel. Vooral ook dat gedeelte over kungkum. Ach, er zijn moslims die op het dobberen op het water raar tegenaan kijken, maar wayang is eigenlijk ook niet iets van de Islam, en ook voouderverering..
Aan kungkum wordt jaarlijks gedaan in Senjoyo dicht bij Salatiga.- dat is een bron waar vroeger het water werd gehaald voor de stad. Ook door de Nederlanders. Daar staat een eeuwenoude waringinboom en zoals bekend restanten van een hindoe-tempel. De hele plaats ademt een sfeer van mystiek uit, en natuurlijk doen daarover veel verhalen de ronde. Ik ken ze (nog) niet goed.
Ik zou je danken om tijdens bulan puasa op vakantie te gaan. Twee weken ervoor en daarna zijn de wegen druk. Wanneer de vastenmaand is afgelopen gaat men bij elkaar op bezoek om vergeving te vragen voor het aangedane leed in het afgelopen jaar. Je moet als buitenstaander het maar leuk vinden om op je knieen te zitten en dat te doen. Ik heb dat vaak gedaan bij voor mij vreemden. Maar na een tijd gaat men weer over op de orde van de dag en gaat het leven verder met alle irritaties en ruzietjes.
Overigens tijdens de Ramadan worden de poorten van de hel gesloten en gaat de hemelpoort open. Ik ben er niet zo zeker van dat moslims weten dat christenen ook vasten. Vraag ook maar aan een willekeurig persoon in Nederland wat hij op de woensdag na Carnaval behoort te doen. 😉