Vrijheidsstrijd was terecht, geweld bersiap moreel verwerpelijk.
En daar was het dan, afgelopen maandag. Het artikel in Trouw dat de bersiap-periode in een nieuw perspectief plaatste. Het onderzoek naar deze periode van William H. Frederick (gepubliceerd in september 2012) is voor mij een eye-opener: ondanks dat Indonesië een moreel te verdedigen strijd voerde, is het geweld van de bersiap moreel onjuist.
Maandag verscheen in Trouw een interview (betaalde versie, 28 euro) met onderzoeker William H. Frederick, docent geschiedenis van Zuid-Oost Azië aan de Ohio University in Athens, Ohio (USA). Op basis van onderzoek dat Frederick in 2012 publiceerde in het Journal of Genocide Research, vertelt hij Trouw-redacteur en biograaf Meindert van der Kaaij dat het wonderlijk is dat Nederland nauwelijks aandacht heeft besteed aan de bersiap.
“Hij (William Frederick, KV) kent geen ander land dat de moord op zoveel medeburgers zo gelaten heeft geaccepteerd en vervolgens is vergeten,” parafraseert Van der Kaaij in het artikel. Frederick wijt deze ontkenning vooral aan de “tendens (…) om de Indonesische revolutie als min of meer onschuldig en op wereldschaal als niet zo gewelddadig te beschouwen.” Toch vindt Frederick het terecht om te spreken van een gewelddadige revolutie: “De cijfers – genocide op minstens 20.000 mensen, een veelvoud daarvan aan moorden op Indonesiers, en een totaal dodenaantal tussen de 250.000 en 300.000 – wijzen op een andere werkelijkheid.”
“Begin van een aanval door een grote groep indonesische extremisten op een wagon Nederlandse vrouwen, kinderen en jongens op het station Tasikmalaja (West-Java) eind augustus 1945, de zgn. Bersiap-tijd. Doordat de machinist op dat moment besloot de trein te laten vertrekken, zijn de nederlanders, naar het zich liet aanzien, aan een massale afslachting ontkomen”. Door Jan Mobach. Bron: website over de documentaire Archief van tranen.
Wanneer spreek je van genocide? Ik Google er op. Dit is wat ik vind op Wikipedia.
‘een van de volgende handelingen, gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, godsdienstige groep, dan wel een groep, behorende tot een bepaald ras, geheel of gedeeltelijk als zodanig te vernietigen: ‘het doden van leden van de groep; het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep; het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op haar gehele of gedeeltelijke lichamelijke vernietiging; het nemen van maatregelen, bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen en het gewelddadig overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.’[1]
Frederick nuanceert het begrip genocide voor de bersiap nadrukkelijk:
“(…) the term ‘genocide’ for the killing of Dutch and Eurasians in revolutionary Indonesia may not be thought warranted from a ‘scientific’ or legal perspective, and that efforts to encompass this sort of decolonization violence with terms such as ‘subaltern genocide’ are still fraught with difficulties. Still, ‘genocide’ used in a generic, common- sense fashion draws attention to a hidden episode of horrific violence, and further study may be of use to scholars of decolonization and genocide in general, as well as Indonesia specialists and Indonesians themselves.”
Vrij vertaald: de bersiap was een periode van geweld die hoorde bij het dekolonisatieproces. De term genocide is vanuit juridisch of technisch perspectief misschien niet terecht. Je mag het begrip echter wel gebruiken om te appelleren aan de kennis die de gemiddelde burger erover heeft, om aandacht te vragen voor het vreselijke geweld dat heeft plaatsgevonden. En dat is wat het bij in elk geval gedaan heeft.
Als ik zijn stuk en interview lees, kan ik niet anders dan Frederick gelijk geven. Het is bekend dat de acties van de pemoeda’s wreed waren en erop gericht om een groep mensen behorende tot het (Indisch-) Nederlandse ras te vernietigen. Ik verbind voor nu vijf conclusies aan de één jaar oude publicatie van Frederick – die ik zonder het interview in Trouw waarschijnlijk niet had gevonden.
1. Voor het eerst realiseer ik me de omvang en ernst van het geweld dat mijn opa’s en oma’s en die van jullie allemaal hebben overleefd – of niet. Wist ik dit dan niet? Jawel. Maar ik overzag simpelweg niet dat de pemoeda’s met hun afgrijselijke, barbaarse methodes, doelbewust een volk hebben geprobeerd uit te roeien. Maar vooral overzag ik niet dat hun strijd, ondanks dat die gericht was tegen hun koloniale heerser, gepaard ging met geweld dat inging tegen alle conventies van oorlogsvoering – net zoals dat gold voor de standrechtelijke executies door Nederlandse militairen.
2. De timing van Trouw van dit interview is opvallend. Het onderzoek is een jaar geleden gepubliceerd, maar de krant plaatst er pas een interview0over in de week van de handelsmissie van premier Rutte aan Indonesie. Het is achteraf bezien maar goed dat de premier deze week geen excuses heeft gemaakt aan de weduwen van de door Nederlandse militairen standrechtelijk geëxecuteerde Indonesiërs.
“Aanval van extremisten op een transport van nederlandse vrouwen en kinderen in de zgn. Bersiap-tijd. November 1945, Palmenlaan te Soerabaja- Impressie van een ooggetuige-verslag”. Tekening van Jan Mobach, te vinden op www.archiefvantranen.nl.
3. Vind ik dat Indonesië excuses moet maken aan Nederland hiervoor? Dat is niet de insteek geweest van Frederick’s werk. Bovendien: Nederland stond “aan de verkeerde kant van de geschiedenis,” in de – historische – woorden van Ben Bot. Nederland had zichzelf ook behoorlijk laten gelden in de 300 koloniale overheersing van de archipel, valt in diezelfde editie van het Journal of Genocide Research te lezen. Voor je het weet kom je terecht in een juridische strijd, waarbij de ene misdaad tegen de andere afgewogen wordt en de daders van het toneel verdwenen zijn.
4. De ‘frisse blik’ van deze historicus laat maar weer eens zien hoe waardevol het is als iemand van buitenaf naar de Nederlandse samenleving en geschiedenis kijkt. Hij benoemt in het interview een paar pijnpunten die de Indische gemeenschap – noodgedwongen – heft geaccepteerd. “Het verbaast me wel dat de bersiap geen grotere rol heeft gespeeld in de media.” (…) “Het valt me op dat Nederland zo weinig kennis over of sympathie voor de slachtoffers had.” en “Waarom Timmermans zich door Indonesië iets laat zeggen over wat historici in Nederland mogen bestuderen, is me een raadsel. (…) “Het gevaar is dat Nederland voor altijd blijft zitten met een simplistisch en volkomen verkeerd beeld van de dekolonisatie.”
5. Ik blijf erbij dat het Nederlandse onderwijs hier de sleutel voor de oplossing biedt. Zorg ervoor dat elke Nederlander weet hoe Nederlanders, Indisch en totok, hebben geleden onder de Indonesische revolutie. Dat Indonesië zich niet zal kunnen vinden in die lezing van hun aandeel in de geschiedenis, neem ik voor lief. Want ik denk dat wij ook wel wat vragen kunnen stellen over hun geschiedenisboekjes.
Tip: lees ook de recente reactie van William H. Frederick op de discussie in Nederland op Indisch4ever. En koop de editie van het Journal of Genocide van september 2012, voor meerdere artikelen over geweld in Nederlands-Indië en het gedekoloniseerde Indonesië.
Jan Mobach: “Aanval en Ontsnapping. Station Tasikmalaja-Java, maandag 24 september 1945” Bron.
Wat vooral in deze discussie word vergeten is dat vooral de Indo’s het slachtoffer zijn geworden van deze bersiapperiode.
Deze groep die eigenlijk tussen Indonesië en Nederland inviel, werd het slachtoffer van een conflict tussen de Indonesiërs en de Nederlanders. Terwijl deze mensen zich niet per se Nederlands voelden werden zij vermoord omdat zij anders waren.
Het is trouwens echt schunnig dat het nu pas in het nieuws komt omdat een Amerikaan er iets van zegt, terwijl de informatie al jarenlang bekend is
Another excellent article, Kirsten. Thanks much. Most major events (traumas) that Indos have undergone have mostly been swept under the rug, partly due to their silence. It is time for the governments of Indonesia and the Netherlands to conduct a proper, formal inquiry and get the facts out in the open. It will be a painful and extremely political move but once done, we, can start the healing and go forward.
We, Indos, from the English speaking countries are grateful to William H. Frederick for handing us a gift…finally an academic who is able to articulate with a balanced view and facts that it was a genocide. A genocide the first generation Indos have tried so hard to forget…but we, the 2nd, 3rd and 4th generations, will not.
De term genocide is vanuit juridisch of technisch perspectief misschien niet terecht. Je mag het begrip echter wel gebruiken om te appelleren aan de kennis die de gemiddelde burger erover heeft, om aandacht te vragen voor het vreselijke geweld dat heeft plaatsgevonden.
—————————————————————————
Misschien niet terecht , maar nodig om aandacht te trekken.
Dat kan ik niet begrijpen.
Als het niet terecht is moet je niet gebruiken .
Ook met het feit dat de term Pemuda, Pelopor nog steeds gerelateerd wordt met “ploppers”of rampokkers .
Kirsten,
al geruime tijd trouw lezer van Indisch3.0, hoewel ik me op het gebied van zware onderwerpen als deze meestal op de zijlijn houd.
Eerder heb je sterke blogs geschreven, zowel hier op Indisch3 als op andere sites, die pleitten voor het openen van de doofpot wat betreft zaken als Rawagede en de executie in Zuid-Celebes.
Het verbaast me eigenlijk dat je je nu kunt vinden in premier Ruttes besluit om niet namens Nederland zich te verontschuldigen voor de moord op de mannen in Rawagede. Zij blijven namelijk onschuldige slachtoffers van een oorlog waar zij niet om hebben gevraagd, gepleegd door militairen die onder de Nederlandse vlag opereerden. Zij zijn net zo goed onschuldige slachtoffers als de Europese vrouwen en kinderen die in het vluchtkonvooi werden vermoord door pemoeda’s in november 1945, niet meer of minder.
Liever zie ik het conflict niet in zwart-wit verhoudingen, te meer omdat er onder de slachtoffers aan pro-Nederlandse kant ook veel Indo’s waren, volbloed inheemsen en Chinezen.
Mijn overgrootmoeder heeft er net zo goed voor gekozen om Indonesië te ontvluchten om haar kinderen in veiligheid te brengen, en haar latere schoondochter (mijn oma) is om dezelfde reden vertrokken uit het land waar ze bijna 30 jaar heeft gewoond. Dus misschien niet in de hersens, maar in het hart weet ik wel degelijk waar het over gaat. Maar één ding dat mijn oma mij heeft bijgebracht is het volgende: geen wrok te koesteren naar een heel volk toe om wat individuen hebben gedaan. Als er 400 Javanen zijn gedood in koelen bloede door Nederlandse militairen, dan wordt dat niet verzacht of gerechtvaardigd door het feit dat er vanuit Indonesische hoek in bepaalde kringen men eropuit was Indo’s en blanken te doden alleen op basis van hun Europese afkomst- en dat ontneemt de nabestaanden ook niet het recht op excuses voor het feit dat ze werden meegesleept in een oorlog waar zij niets mee te maken wilden hebben.
Wat betreft excuses van de andere kant: het zou heel mooi zijn als de Indonesische regering er ooit toe zou komen om excuses aan te bieden voor het geweld en de moorden die er zijn gepleegd uit naam van de revolutie. Maar hierbij dient onthouden te worden dat de onafhankelijkheidsstrijd (en haar helden) voor Indonesië een heel andere betekenis heeft dan voor Nederland. Misschien is het in de Nederlandse geschiedenis zomaar een bladzijde. In de geschiedenis van Indonesië als onafhankelijke staat is het bladzijde één. Het is het grondvest waarop Indonesië zoals we het nu kennen staat. Omdat Indonesië in vele opzichten nog een ontwikkelingsland is, ligt er veel meer belang bij het in stand houden van de cohesie van de natie, dan bij Nederland waar de economie relatief stabiel is en het volk veel verworvenheden en vrijheden kent. Als de Indonesische regering een knieval zou maken en zou zeggen ‘We verontschuldigen ons tegenover de slachtoffers aan Nederlandse zijde in de onafhankelijkheidsstrijd’, dan zou dat een groot gezichtsverlies zijn in de ogen van het Indonesische volk. Dan zouden noodgedwongen een flink aantal erkende nationale helden van hun voetstuk moeten vallen. Er zou impliciet een gedeeltelijke afkeuring van de onafhankelijkheidsstrijd zelf in besloten zitten. Juist omdat er nog mensen in leven zijn die die strijd hebben meegemaakt, denk ik dat Indonesië er nog niet rijp voor is om excuses te maken voor het geweld dat toentertijd van Republikeinse kant is gepleegd. Zoals Nederland nu kan erkennen dat geuzen zich hebben schuldig gemaakt aan moord en plunderingen, zo zal Indonesië dit misschien mettertijd kunnen inzien. Maar het is voor ‘de’ Nederlander toch makkelijker om de acties van zijn regering af te keuren en om oorlogsmisdaden als zodanig te erkennen. Zonder meteen door te schieten naar de andere kant en elke Nederlandse soldaat in Indië af te schilderen als ‘fout’.
In de roman ‘Jalan Tak Ada Ujung’ door Mochtar Lubis in 1952 (n.b. 5 jaar voor Zwarte Sinterklaas), waarin de hoofdpersoon (in Javaanse arts) zich aansluit bij de republikeinse rebellie na de Japanse capitulatie, wordt expliciet de ethiek van de pemoeda’s in twijfel getrokken als de hoofdpersoon er getuige van is dat Chinezen en Indo’s zonder echte aanleiding worden aangevallen en gedood. Ook de films van regisseur Usmar Ismail die rond dezelfde tijd uitkwamen en de revolutionaire strijd als onderwerp hadden, proberen enige nuance aan te brengen in hun verhaallijnen en zijn niet louter propagandistisch. Beiden waren gerespecteerde publieke figuren die die tijd bewust hebben meegemaakt.
Ik zet er mijn vraagtekens achter of het woord genocide op zijn plaats is, en dat zeg ik niet vanuit semantische overwegingen. De gepleegde moorden waren etnisch gemotiveerd, maar of de volledige uitroeiing van de Europese bevolking breed gedragen werd onder de Revolutionaire beweging, ipv de uiteindelijke uitdrijving van de Europeanen in de loop van de jaren 50, betwijfel ik. Dat maakt het overigens niet minder wreed.
Neen Kirsten, voor mij was deze genoemde periode geen eyeopener. In een periode van chaos vinden nu een maal zaken plaats die je niet kunt voorkomen. dat heeft de Arabisch Lente ons geleerd:
Voor mij waren de ideeen van de Indo-Europeaan F.E. Douwes Dekker en de afwijzing van de Petitie Soetardjo in 1936 De eyeopeners.
Jammer dat je het in jouw stuk hebt over het Indisch-Nederlands ras.
aanvulling bij mijn vorige bijdrage: François Eugène Douwes Dekker, medeoprichter van de Indische Partij in 1913.
citaat: “Vrij vertaald: de bersiap was een periode van geweld die hoorde bij het dekolonisatieproces. De term genocide is vanuit juridisch of technisch perspectief misschien niet terecht.” Niet alleen voor het dekolonisatieproces. Elke oorlog of revolutie verloopt smerig. Tel de doden van de Franse revolutie! Het is pas 11 november geweest, Op de Vlaamse slagvelden word je dan echt stil. Waarom Indië>Indonesië dan niet. Ik praat het geweld niet goed, maar tegenstellingen die overgaan in blinde haat zijn verschrikkelijk. De slachtoffers 1945-1949 zijn heel erg, ga dan geen ruzie maken over genocide of niet. En als je twijfelt aan het juiste gebruik van dat begrip, gebruik het dan niet. Word alleen maar stil, bezoek een van de erevelden en breng hormat. Meer hoeft niet.
citaat: “dat het nu pas in het nieuws komt omdat een Amerikaan er iets van zegt, terwijl de informatie al jarenlang bekend is”. Had u al die jaren gewoon kunnen lezen als u daar moeite voor had gedaan.
Na de vooroorlogse petitie periode van Indon./Soetardjo,Wiwoho werd door Ned.het Antlantisch Handvest/ voorloper VN, dd.sept.1941 te Londen onertekend+ art.3 Elk volk heeft het zelfbeschikkings recht! Ned.verloochende dit in het allereerste gesprek met Indon. Van der Plas-Hatta te Batavia 4 okt.1945. Geen zelfbeschikkings recht, wel zelfstandigheid binnen het Koninkrijk met daarna na 25/30 jaar onafhankelijkheid, na ballotage!!
Deze ontboezeming voor Indon. bracht, bij vooral de achterban, woede,mata gelap/ bersiaaap!+ doodslag aan de Indo fam.,zonder vaders/nog in het kamp. De Indo groep in de Jappentijd, vijandig doch links gelaten, werd het slachtoffer. Geslachofferd door/voor Ned.poltiek beleid!,! Dit, ondanks diverse waarschuwingen van de Britten met Indon.tot een vergelijk te komen!
note- dit gesprek dd.4-10/´45 is door Ned.gedesavoueerd-bestaat dus niet en komt ook niet de geschiedenis voor! Indon.waren de beulen, echter de Ned.Politiek de aanstichter!
De genocide gaat / ging gewoon door , zie Oost Timor , Atjeh , Celebes , Molukken en Nieuw Guinea / Papua . Elk volk heeft recht op vrijheid , helaas is er geen Indonesisch ras ………………. Kolonialisatie heeft altijd gevolgen voor de onderdrukker zodra er om vrijheid gestreden gaat worden . Ga eens op bezoek bij onze Erevelden en zie hoeveel burgers , beroeps en OVW’ers hun leven gaven in naam der koningin , ook dit zijn slachtoffers
@K.Cornelis. En dat alles vanwege Ned.poltiek beleid 1945/49.! De Republiek omsingelen/verzwakken door het oprichten van Federale Staten(verdeel en heers poltiek). Met als resultaat na 1950; overal opstanden, Westerling, RMS etc. Een Ned.tijdbom als erfenis, noemde Indon het.(Roeslan Abdulganii- zie art.genSpoor in NRC) En terecht. De Erevelden, na 4 jr.strijd in Indon.; al die offers voor wie? voor wat?
Een vergelijk, zie het Indonesich Handvest 1945!, had veel meer baat gegeven!
Ik sta wel steil van achterover van de verklaring die W.H. Frederick wijt aan het de geringe aandacht voor de Bersiaptijd : deze ontkenning is vooral te wijten aan de “tendens (…) om de Indonesische revolutie als min of meer onschuldig en op wereldschaal als niet zo gewelddadig te beschouwen.”
Dus onschuldig en niet gewelddadig zijn het meer dan 14.000 doden danwel vermisten maar ook dat Nederland lusteloos toekeek hoe haar onderdanen werden afgeslacht. Er komen van die halfgare smoesen dat er geen troepentransportschepen waren om onze militairen op tijd naar indie te varen maar als ik L. de Jong erop nalees kwamen de logistieke problemen gewoon door tegenwerking van de Koninklijke Marine.
Dus wat verklaart dhr Frederick als ik op bovengenoemde informatie afga….eigenlijk niks… of de schrijver heeft het verhaal niet geinterpreteerd…..
De hele koloniale geschiedenis vanaf 1942 is een lijdensweg. Eerst werden de Buitenkampers volkomen vergeten, het lijkt meer koloniale bijziendheid. Nu dan de Bersiaptijd, gewoon onverschilligheid en ik praat niet over de periode tot 1949, waar zo nu en dan excessen voorkomen. Excessen dienen door de Rechtbank en Mevr. Zegveld beoordeeld te worden maar dat is weer een andere zaak.
Dat Gen S. Spoor een schaduworganisatie had opgezet om de Indonesische tegenstanders (Moslims en communisten) van de Republiek Indonesie van wapens te voorzien vind ik wel een eye-opener.
Heeft L. de Jong niet een familielid die de delen “Nederlands Indie in de oorlog en koloniale oorlog” op kan tekenen, dan kan eindelijk Indische Geschiedenis geschreven worden………
wat ik leer van deze discussie is dat je elk commentaar dubbel moet controleren en dat je het artikel van Frederick in het origineel moet lezen want er werd teveel naar de eigen conclusies geredeneerd.: geocide is genocide:
Op http://www.indisch4ever.nu is er een reactie van Frederick:
Response by William H. Frederick on Indisch4ever.nu on November 21, 2013:
I am afraid things have gotten rather OUT OF HAND, with people interpreting my original article in their own way (perhaps without having read it), and misquoting me. For example, I don’t think I said anywhere, and certainly never intended to say, that 250,00 – 300,000 Indonesians were MURDERED. I have suggested that the victims of the bersiap may number 20,000-30,000, a number which I consider reasonable. Those were indeed largely murders. As for the total number of Indonesians who lost their lives during the Revolution as a whole, 250,000 would not be an unreasonable guess, though perhaps on the high side. But that would be deaths from ALL ethnic groups and causes, military as well as civilian, and therefore certainly not murder or genocide. Here again, however, we will never know. Further, H. Bussemaker did NOT use the word ‘genocide’ in his book, and did not discuss the possibility. That is one reason why I thought it useful to do so. Also Cribb’s use was too tentative, in my view. The whole issue of the definition of ‘genocide” is too huge to discuss here, but I think common sense usage is defensible, at length. I NEVER suggested to the Dutch government (or asked Minister Timmermans) that further research on the Revolution/decolonization period was needed and should be supported, but I privately did agree with the proposal submitted by the KITLV and NIOD, which was turned down. Also, I don’t think I even described his response as a “false reason,” as reported somewhere, though I did think it both unconvincing and unfortunate. I could mention other points (such as that I do not live in Columbus, Ohio, as reported!) but will leave it at that. I am disappointed that the matter has turned into a media circus rather than an opportunity to suggest further research. And of course I wish commentators had read the original article, which appeared in the Journal for Genocide Research. There my arguments are filled out and supported with many primary and secondary sources.
Daarvoor mijn excuses aan dhr Frederick