Meedoen is de normaalste zaak van de wereld

In Nederland zien mensen eigenlijk meteen dat ik een Indische achtergrond heb. Hier in Yogyakarta is dat precies andersom. Mensen lijken meteen te zien dat ik uit Nederland kom.  Alsof ze hun nekspieren aan het oprekken zijn, verdraaien ze hun hoofd om maar zo lang mogelijk te kunnen blijven kijken. Vaak volgt er een goed bedoeld ‘Landa!’ – ‘Hollander!’

De kinderen zijn helemaal erg. Ik wil weten hoe Puasa voor schoolgaande kinderen uitpakt, en bezocht daarom een middelbare school in Yogyakarta. Het binnenlopen van de jongensschool Mu’Allimin gaat zoals verwacht. Alsof de kinderen ruiken dat er een buitenlander aankomt, hangen ze uit de ramen om het inmiddels bekende ‘Landa’ naar me te roepen.

Klas 3 SMP. Foto: Eric Kampherbeek.

De kinderen in het klasje zien er aardig vermoeid uit. Sommigen hangen over de bankjes en proberen wat rust te vinden, terwijl anderen de vermoeidheid proberen te overwinnen door veel lawaai te maken. Zonder uitzondering hebben ze hun laatste maaltijd voor Subuh gehad, het ochtendgebed om 4:45 uur.

Sommige kinderen hangen over de bankjes om te rusten.

Vijf religies of ‘overig’
De scheiding van kerk en staat zoals wij die in Nederland kennen, gaat hier niet op. Zo is er een ministerie voor religieuze zaken en hebben mensen in hun KTP (identiteitsbewijs) staan wat voor geloof ze hebben. Wat overigens niet altijd wil zeggen dat ze ook fanatiek belijdend zijn.  Met de term ‘agama KTP’ wordt dan ook bedoeld dat sommige mensen weliswaar in hun paspoort een geloof hebben staan, maar daar in de praktijk niets mee doen. Officieel geen geloof hebben is niet toegestaan. Je mag kiezen uit vijf religies: Islam, Christendom, Animisme, Hindoeïsme en Boeddhisme. Recent is er een zesde optie bijgekomen: kepercayaan – wat zoiets betekent als ‘erkenning van een god’, eigenlijk een soort optie ‘overig’.

“Of nog niet?”
Omdat geloof zo belangrijk is in Indonesië willen mensen, en vooral kinderen, wel eens vragen of ik ook moslim ben. Volwassenen voegen er nog weleens het suggestieve “of nog niet?” aan toe. Meestal leg ik uit dat het in Nederland allemaal anders gaat dan hier. Vaak blijkt mijn uitleg niet echt te landen en nemen mensen het feit dat ik geen moslim ben maar voor lief.  Van “agnostisch” hebben ze hier nog nooit van gehoord. Wel probeer ik te vermijden dan mensen denken dat ik atheïstisch ben. Ontkenning van god is namelijk niet toegestaan. Op de een of andere manier linken mensen atheïsme aan communisme (ook goddeloos), waar mensen in Indonesië een hekel aan hebben.

Geen geloof hebben is niet toegestaan in Indonesië.

Gehalveerde lesuren tijdens Puasa
Op de meisjesafdeling van de Muhammadiyah middelbare school ontmoet ik Fida. Ze is 16 jaar en op haar 5e al begonnen met het vasten tijdens Puasa. Alhoewel het op die leeftijd nog niet verplicht is om mee te doen met de vastenmaand, wilde ze er zelf graag mee beginnen.

Fida. Foto: Eric Kampherbeek.

Fida zit in de derde klas SMA, wat overeenkomt met de laatste klas op de middelbare school in Nederland. In tegenstelling tot de jongens van Mu’allimin zit zij op Mu’allimaat: de meisjesafdeling van dezelfde Muhammadiyah school. Soms is ze wel hongerig, zegt ze, maar gelukkig heeft dat weinig effect op haar leerprestaties. De lesuren zijn tijdens de maand Puasa gehalveerd, wat de leerlingen moet helpen tijdens de vastenmaand.

De honger heeft weinig invloed op haar leerprestaties.

Maandelijkse periode
Het valt me op dat het in de kantine van de meisjesschool druk is tijdens de lunchpauze. Hier lijkt niet aan het vasten gedaan te worden. Eén van de meisjes legt me uit dat, tijdens de maandelijkse periode van vrouwen, er niet gevast hoeft te worden. Evenals mensen die ziek zijn, een zwaar beroep hebben of zwanger zijn, mogen vrouwen tijdens hun periode wel eten en drinken. “Jammer voor de jongens dat ze een maandelijkse periode niet als excuus kunnen gebruiken,” hoor ik mezelf denken.

Meiden van Mu’allimaat kopen hun lunch. Foto: Eric Kampherbeek.

Snel eten voordat het gebed begint
De kinderen op Mu’allimin en Mu’allimaat wonen bijna allemaal op de campus van de school. ‘s Avonds breken ze ook samen het vasten. Het is een drukte van jewelste bij de catering als ze eten mogen pakken. Als rond 17:30 uur de verlossende Azan (die oproept tot gebed) uit de speakers van de moskee klinkt, mogen ze beginnen met eten. Na een paar minuten is het eten op en begint Maghrib – het vierde van de vijf dagelijkse gebeden.

Het avondgebed op de campus van Mu’allimin. Foto: Eric Kampherbeek.

De kinderen op de middelbare lijken niet erg gebukt te gaan onder het vasten. Ze zijn wat vermoeider en hongeriger dan normaal maar ze lijken nog even vrolijk en energiek. Ikzelf vind het al moeilijk als ik een uur geen water kan drinken in dit warme land. Voor de kinderen lijkt het de normaalste zaak van de wereld om mee te doen aan Puasa.

Documentair fotojournalist Eric Kampherbeek blogt deze maand over het vasten in Yogyakarta, de stad van zijn teruggevonden familie.