Indrukwekkend, vertrouwd, herkenbaar. Dat zijn mijn herinneringen aan de expositie in april van het project Aanpassen! , van stichting Nasi Idjo in samenwerking met KIT Publishers. Inmiddels heeft de reizende tentoonstelling, die als eerste te zien was in het als een feniks herrezen museum Twentse Welle (Roombeek, Enschede), haar tenten daar opgedoekt. Gelukkig zijn initiatiefneemster Vaya Nijhof en Iris Cousijnsen op 21 mei a.s. op de Tong-Tong Fair aanwezig om er over te vertellen.

Aanpassen! in museum Twentse Welle

Bij de eerste aanblik van de expo glimlach ik. Er staan kleine, kartonnen stoeltjes met uitdrukkingen als Soeda en Senang, onder foto’s van ouderen en jongeren. Onmiskenbaar Indisch. Grote doeken met indringende foto’s en uitspraken van de eerste generatie omsluiten naast elkaar opgestelde houten dozen, ‘In’do boxes’, met daarin opvattingen van de derde generatie in tekst, beeld en objecten. Achterin de zaal, op schildersezels, kan ik interviews met tweede generatie-Indo’s bekijken. Ik loop door de expo heen en voel me geraakt door de symboliek van de opstelling; eerste, tweede en derde generatie beïnvloeden elkaar, beschermen elkaar, vormen samen een eenheid, terwijl ze elk toch hun eigen dynamiek en verhaal hebben.

Het generatieproject Aanpassen! bestaat verder uit een boek met dvd. In het boek staan de volledige interviews die Iris en Vaya hebben afgenomen bij eerste generatie Indo’s zoals mevrouw Ter Kulve (‘Ik heb een overlevingsinstinct gekrgen doordat ik in het kamp heb gezeten’) en mevrouw La Fontaine (‘Ik ging weg uit Indonesië met de gedachte dat ik mijn vrienden wel weer terug zou zien’). Op de dvd vertelt de tweede generatie over hun Indische wortels, zoals Peter Bouman (‘Als je moeder bij de slager als laatste wordt geholpen, dan voel je je als kind toch machteloos’) en Jeffrey Pardoen (‘Toen mijn zus zag dat ik trassie bij de smoor deed, heeft ze gelijk mijn moeder gebeld’).

Jonge Indo’s zijn aan het werk gezet door te vragen wat zij wisten over hun Indische grootouders. ‘In workshops zijn hun antwoorden stapje voor stapje omgezet in opvattingen over Indisch zijn. Vervolgens heeft een beeldend kunstenaar die, in nauw overleg met de deelnemers, gestalte gegeven.’  Het resultaat vind ik in de “In’do boxen”.

Het effect van de workshops ging bovendien voorbij aan alleen een bijdrage voor het project Aanpassen. Vaya: ‘Er waren deelnemers bij die in het begin zeiden dat ze zelf helemaal niet Indisch meer waren. Na afloop van de workshops vertelden zij ons dat ze voor het eerst echt Indisch voelden.’

Levensgrote foto's van de eerste generatie

De expo, boek en dvd laten zien hoe de subtiele dialoog tussen Indische generaties verloopt. Uit de losse verhalen kan ik probleemloos aanvoelen welke onzichtbaar gesprek onder het oppervlak ligt. Dat Iris en Vaya vertellen dat het project aanslaat, wil ik dus wel geloven: ‘Mensen zeggen ons dat ze elke avond voordat ze gaan slapen, een stukje uit het boek lezen. Voor lezers zijn de vertellers personages geworden in het verhaal van de Indische geschiedenis. Elk personage heeft zijn eigen verhaal, zijn eigen profiel, en er is niet één Indo. Lezers, met name de Indische onder hen, herkennen zichzelf in hen, vaak voor het eerst’.

Eén vraag blijft in mijn hoofd rondzingen. Het doel van het project is een aanzet tot dialoog. Door de opstelling van de expo is die onzichtbaar aanwezige dialoog tussen generaties voelbaar, maar in hoeverre leidt die tot een daadwerkelijk nieuwe gesprekken tussen de generaties 1, 2 en 3? Iris: ‘Daar sturen we niet op aan, dat is aan de mensen zelf.’

21 mei 2010, Bibit-theater, 52^e Tong-Tong Fair, 18.30 – 19.15 uur
‘Aanpassen! Aanzet tot dialoog’, met Vaya Nijhof en Iris Cousijnsen van Nasi Idjo. Door Ricci Scheldwacht

Bestel het boek

p.s. Wil jij de reizende tentoonstelling exposeren? Neem dan contact op met Nasi Idjo’s Vaya Nijhof en Iris Cousijnsen via www.nasi-idjo.nl.